Het thema ‘tijd’ houdt ons in zijn greep. Gisteren ging het over de moeilijkheid om het begrip te omschrijven terwijl het toch ons leven van elke dag helemaal bepaalt.

Vandaag gaat het over de komende tijd, het verloop der dingen, van oorzaak tot gevolg, of hoe van het één het andere komt. Een reflectie op de kettingreacties in de schepping, de evolutie van de schepselen, de generaties van schepsels en scheppingen in de kosmos. Toeval?  opgezet spel? of is er controle mogelijk over het lot?

‘Der Lauf der Dinge’ is een art-film van het Zwitsers kunstenaarsduo Peter Fischli en David Weiss uit 1987. In a single-take opname zien we een lange (30 minuten!) reeks van domino-effecten en chemische kettingreacties met alledaagse voorwerpen en vloeistoffen, vol amusante verrassingen en bizarre effecten. Een feest voor fans van dominoshows en een aangename verstrooiing voor mensen die ergens moeten wachten.

De uitvoering van Fischli en Weiss lijkt op een Rube Goldbergmachine, een toestel dat met opeenvolgende acties een bepaald doel bereikt en genoemd is naar een Amerikaans striptekenaar Rube Goldberg. Zie bv. in deze strip uit 1931 een machine die het aanreiken van een servet uitlokt via een aantal kettingreacties telkens als je een lepel soep eet.

Bij Fischli en Weiss is er echter geen doel. Het is gewoon een absurde opeenvolging van gebeurtenissen met in hun kielzog een spoor van vernieling. Waarom? Waartoe dient het? …. In aanvang vinden we de effecten grappig en spannend en verwonderlijk. Puur entertainment en spitsvondig. Fischli en Weiss gebruiken alle mogelijke wetten van de natuur- en de scheikunde om effecten te creëren. En alles gebeurt met banale, afgedankte voorwerpen. Arte povera, maar uitgewerkt als perpetuum mobile. Er komt maar geen einde aan. Soms denk je, hier stopt het, hier loopt het mis. Maar onderhuids is er nog leven en na enkele seconden is er weer een reactie en gaat het leven verder.

Hoe langer je kijkt, hoe meer je vragen gaat stellen. De kunstenaars verplichten ons om na te denken over de tijd, het onvoorspelbare van wat nog komt, maar ook over de doelloosheid en absurditeit van de gebeurtenissen, over de schepping als 1 grote eeuwigdurende kettingreactie van fysische gebeurtenissen, los van emotie en gevoelloos, met alleen bij de start een tussenkomst van buitenaf.

En hiermee komt natuurlijk de grote zijnsvraag naar boven: wie controleert dit alles? Puur toeval lijkt uitgesloten. Is er dan toch een gangmaker die alles goed heeft uitgekiend zodat het oneindig lang kan doorlopen? Is alles op voorhand vastgelegd, of kan er onderweg bijgestuurd worden op momenten dat het dreigt verkeerd te lopen? Waar gaat het naartoe. Waarvoor dient het? Stopt het ooit? Is het einde de totale verwoesting, of sterft het gewoon uit en wordt het dan helemaal stil?

Vragen zonder antwoorden, tenzij over de vaststelling dat deze film alvast een illusie is. Het lijkt allemaal opgenomen in 1 take, maar in werkelijkheid zijn er enkele opnames vakkundig aan elkaar geplakt zodat het 1 kettingreactie lijkt. Ook hebben de kunstenaars heel veel onderzocht en geëxperimenteerd om het zo voor mekaar te krijgen dat alles in 1 take schijnt te verlopen. Aan de vlekken op de vloer is te zien dat er ettelijke mislukte pogingen geweest zijn. Met andere woorden: de loop der dingen is, althans bij Fischli en Weiss, niet toevallig, maar tot in de puntjes uitgedacht en voorbereid, met vallen en opstaan getest om uiteindelijk tot een goed resultaat te leiden. Dus toch wel voorspelbaar en zeker niet altijd perfect. Dat schept weer hoop en perspectieven. Er is dus ook ruimte voor gevoelens....

2 manieren om te kijken: via korte fragmenten (als voorproefje) :

• 1 min fragment https://www.youtube.com/watch?v=PiTcMv84RcA

• 1,5 min fragment https://www.youtube.com/watch?v=-Lm48xH6PaY

of de eigenlijke film van 30 min, zie hieronder.

Maar leven is gelukkig meer dan complexe fysico-chemische reacties en zwaarwichtige metafysische beschouwingen. Het is ook luchtige literatuur en muziek.

    Je moet niet alleen, om de plek te bereiken,
   thuis opstappen, maar ook uit manieren van kijken.
   Er is niets te zien, en dat moet je zien
   om alles bij het zeer oude te laten.

    Er is hier. Er is tijd
   om overmorgen iets te hebben achtergelaten.
   Daar moet je vandaag voor zorgen.
   Voor sterfelijkheid.

     uit Schoolslag, Herman De Coninck

En zo heeft het Perpetuum Mobile ook componisten geïnspireerd: muziekstukken schijnbaar zonder doel en altijd weer verder kabbelend als de golven in de zee. Kijk bv. hier voor een volledige lijst, of kijk opnieuw naar onze blogpost van 4 mei, en luister hier naar de cello van Bruno Philippe in een uitvoering van de Elfentanz van David Popper tijdens de Koningin Elisabethwedstrijd van 2017.